ئەمەش بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ بەشداربووە لە کۆچپێکردنی هاوڵاتیان و دانیشتوانی شوێنە لادێییەکان تا بەدوای دەرفەتی دیکە دا بگەڕێن. هەرچەندە، ئەو کۆچبەرانەی بەهۆی گۆڕانی کەش و هەواوە کۆچدەکەن لە هەوڵی ئەوەدان لە ژینگەیەکی باشتر جێگیربن لەگەڵ ئەوەی کە توانای دارایی و تۆڕی پەىوەندییە کۆمەڵایەتییەکانیان سنوودار دەبێت لەو ژینگەیەدا، کە لەوانەیە ئەمەش کاربکاتە سەر دەستگەیشتنیان بە ماف و خزمەتگوزارییەکان.  لە مانگەکانی تەمموز و ئابی ٢٠٢١دا، ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچ (IOM) و ڕاپرسینامەی کۆمەڵایەتی ڕووپێویەکیان لەسەر ٨٠٢ کۆچبەری ناوخۆیی لە شاری بەسڕەی باشووری عێراق ئەنجامدا بۆ دیاریکردنی ئەو کێشە و گرفتە سەرەکیانەی کە دەبنە بەربەست و ئاستەنگ لەبەردەم توانای کۆچبەران تا تەنانەت تێکەڵی شوێنە نیشتەجێبوونە شارییە لاوازەکانیش بن. شارەکانی باشووری عێراق خۆیان لەگەڵ ئاسایشی ئابووری و بەڕێوەبردن لە کێشە و ململانێدان، لەوانەیە ئامادەیی ئەوەیان تێدا نەبێت پێشوازی لە شەپۆڵەکانی کۆچبەران بکەن و وەریانبگرن. توێژینەوەی کۆچکردن بۆ شوێنی لاوازی نیشتەجێبوون: وەڵامدانەوەی شارنشینبوونی نافەرمی و نایەکسان لە شاری بەسڕەی عێراق، ئەوەی بۆ دەرکەوت ئەو کۆچبەرانەی کە دەگەنە بەسڕە لەو گەڕەکانە کۆدەبنەوە و دەگیرسێنەوە کە خۆیان بەدەست کێشە و گرفتە کۆمەڵایەتییە جۆراوجۆرەکان و کێشەکانی دیکەی پەیوەست بە ئاسایشی ئابوورییەوە دەناڵێنن، هەروەها بەدەست کێشە و گرفتی دەستگەیشتن بە مافەکان و سەلامەتی، چوونە ئەو شوێنانەی حەوانەوە کە ئەگەری دەرکردنیان هەیە دەناڵێنن، بە پارەی کەم لە کەرتە نافەرمییەکانیان کار دەکەن. بەپێی ئەم توێژینەوەیە، زیاتر لە نیوەی خێزانە کۆچبەرەکان باسی ئەوەیانکرد کە ناتوانن پارەی پێویست بۆ خواردن و کەرستە بنەڕەتییەکان دابینبکەن، هەروەها زیاتر لە %٥٣ شیان دەستیان بە تۆڕێکی سەلامەتی ئابووری ناگات. لەگەڵ ئەوەشدا، کۆچبەران باسی ئەوە دەکەن کە دەستنەگەیشتن و نەگرتنەوەیان لەلایەن خزمەتگوزارییە گشتییەکان مافەکانی دیکەیان لە ئاستێکی بەرزدایە، کە ئەمەش لەوانەیە پاڵپشتی خستنەسەرکار، بەفەرمی یەکلانەکردنەوەی ناکۆکییەکان و گەرەنتی و دڵنیایی پێدان لە پاراستنی موڵک و سامانیان بگرێتەوە. ئەمەش پێچەوانەی بارودۆخی خێزانە ناوخۆیی و لۆکاڵییەکانە، کە بەزۆری پشت بە دامەزراندن و خستنە سەرکار لەلایەن حکومەتەوە دەبەستن، ئەم خێزانانە تونای دابینکردنی داراییان باشترە و تۆڕێکی سەلامەتی ئابووریان هەیە. هەرچەندە، لاوازی کەرتی تایبەت و هاوکات و یەکانگیرە لەگەڵ لاوازی و کەمی توانای حکومەت تاوەکو دامەزراندن لە کەرتی گشتی فراوانبکات و ئابووری ئەو هاوڵاتیانە باشتربکات و مەترسی دابەزیینیان بۆ ئاستی هەژاریی کەمبکاتەوە. پاڵپشت بە داتای تۆماری بەدواداچوونی ئاوارەبوون (DTM) ی ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچ، چەند کەسێکی کەم لە ئاوارە ناوخۆییەکان هێشتان لەشاری بەسڕەن بەهۆی شەڕ و ململانێیەکانی داعش. زۆربەی ئەو کۆچبەرانە لەبنەڕەتدا هی پارێزگا و قەزایەکانی دەوروبەرن، هەروەها دەرخەرە سەرەکییەکان ئەوە نیشاندەدەن کە ئەو جوڵە و هاتنانە وەرزیی نین، بەڵکو هەمیشەیین.    دەرئەنجامەکانی ئاڵنگارییەکانی بەردەم ڕەوشی کەش و هەوای عێراق، بەتایبەتیش ئەوانەی کە پەیوەستن بە کەمی ئاو، پێویستییەکی دەستبەجێیە، کارکردنی هاوبەش پێویستە تا پێویستییەکان کەمبکرێنەوە، نەهێڵن ئاوارەبوونی زیاتر ڕووبدات و ڕێگری لە گەورەبوونی ئەو کێشە کۆمەڵایەتیانەی کە ئێستا هەن بکەن. کلێمنتاین فاڤیر، سەرۆکی بەشی گەڕانەوە و بوژانەوەی ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچ لە عێراق گوتی "ئەم ڕاپۆرتە ئاماژە بە پێویستی هەبوونی شێواز و ڕێگەیەکی دوولایەنەیە بۆ بەهێزکردنی توانای ئەو ناوچانەی کە پێشوازی لە هاتنی شەپۆڵی هاوڵاتیانەوە دەکەن تا خۆیان بگونجێنن، لەهەمان کاتیشدا، پاڵپشتی ناوچە لادێییەکان بکەین کە کۆچبەران لێیانەوە کۆچ دەکەن بەهۆی ئەو پەڕی خراپی ژینگە و نەبوونی دەرفەتی ئابووری هەمەجۆر". ئەم توێژینەوەیە بە پاڵپشتی نووسینگەی دانیشتوان، پەنابەران و کۆچ ی (PRM)ی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ئەنجامدرا.

لە سەر بنەمای بابەتی ئەمساڵی ڕۆژی خۆراكی جیهانی، “ كاركردن لە سەر داهاتوومان- بەرهەمی باشتر، خۆراكی باشتر، ژینگەیەكی باشتر و هەروەها ژیانێكی باشتر“ هاوبەشەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان و دوا لێكۆڵینەوەی بانكی جیهانی، تیشكیان خستە سەر كاریگەرییەكانی، ئاستی كەمتری بارانبارین لە سەر ئاسایشیی خۆراكیی خەڵكی. نوێنەری FAO  بەڕیز د. سەلاح ئەلحاج حەسەن ڕایگەیاند: “كاریكەری كەمیی ئاو لە عێراقدا زۆر ئاشكرا و ڕوون دەركەوتووە، لە ریگەی كەمبوونەوەی بەرهەم و بەروبوومی دەخڵودانەوە لە 2021 دا.  كاركردنی خێرا و بەپەلە پێویستە لە ڕوبەڕوبوونەوەی گۆڕانی كەش و هەوادا، كاركردنی پێكەوەیی بۆ دەستنیشانكردن و چارەسەركردنی هۆكارە بنەڕەتییەكانی سەرهەڵدانی“   هەردوو بەڕێزان عەلی ڕەزا قورەیشی، نوێنەر بەرنامەی خۆراكی جیهانی لە عێراق و بەڕێز ئەلیساندرا گاربێرۆ  گەورە ئابوریناس لە  IFAD لە ڕاگەیاندنێكی هاوبەشدا ڕایانگەیاند: “چاكسازیكردنی سیستەمە خۆراكییەكان یارمەتی كۆمەڵگە زۆر لاواز و هەژارەكانیش دەدات بۆ بەرگەگرتنی زیاتری شۆك و ڕاتەكاندنەكانی داهاتوو لە عێراقدا، بەرگەگرتن و نەچەمانەوە و سیستەمی خۆراكی نوێ و مۆدێرن، زۆر گرنگ و بەسوودن بۆ ئاسایشیی خۆراكیی دوور مەودا و هەروەها بەردەوامیی گەشەكردنی ئابووری عێراق” كەمیی ئاو بووە هۆكاری گەشەكردنی ژێر ئاسایی بەروبوومی رووەكی و هەروەها بەرهەمی دەخڵودان. بە گوێرەی هەڵسەنگاندنەكانی فاو، بە كۆتایی هاتنی ئەم وەرزە بەرهەمی گەنم بە رێژەی لە سەدا 70 كەمتر دەكا ت و بەرهەمی جۆش، هێندە كەمدەبێت شایەنی باسكردن نابێت. ئاستی نزمیی باران بارین لەم وەرزەدا، كاریگەریی ناڕاستەوخۆی لە سەر جووتیارە خاوەن زەوییە بچووكەكان هەبوو كە توانییان مامەڵە لە گەڵ ئالنگاری دەستڕاگەشتننە بازاڕ بكەن، بە هۆی بەرزی  نرخەوە. پارێزگاكانی نەینەوا و سەلاحەدین خراپترین كاریگەریی كەمیی بارانبارینیان لە سەرە، شیكارییەكانی بەرنامەی خۆراكی جیهانی ئەوەیان دەرخست كە بەكارهێنانی خۆراك وەك پێویست و سەرو مڕ نیە، هەروەها میكانیزمەكانی ستراتیژی هەڵسوكەوتكردنی نەرێنییانەی وەك پارە قەرزكردن و خۆراك خواردنی كەمتر، لە نێوان خێزانەكاندا بە نزیكەیی، دوو هێندەی تێكڕای نیشتمانییە. لە كۆمەڵگە لاواز و هەژارەكاندا، ئەوانەی كە بە زۆری پشت دەبەستن بە كشتوكاڵ، ڕاوە ماسی و ئاژەڵداری، كەمترین بەشداری قەیرانی كەش و هەوا دەكەن، لە رێگەی كۆمەڵە هۆكارێكی دیاریكراوەوە دەتوانن شوێنەواری قەیرانەكە سووكتر بكەن. پێویستە ڕێكاری بە پەلە و خێرا بگیرێتە بەر بۆ چارەسەركردنی كەمیی ئاو و گۆڕانی كەش و هەوا لە عێراق دا، كە سەرنج دەخرێتە سەر كۆنفرانسی بیست و شەشەمینی لایەنەكان (COP26) بۆ دابەزاندنی كۆتا ڕاپۆرت بە زمانی عەرەبی و ئینگلیزی : https://bit.ly/2YKINTT  

بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە پرۆگرامی کاروبژێوی ژیان بەردەوام بە دەم پێویستییە گەشەپێدانی کۆمەڵگەکانی عێراقەوە دێت، ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچ (IOM) توێژینەوەی لەسەر ٢٩ هەڵسەنگاندنی بازاڕی کار (LMAs) ئەنجامدا، کە لەنێویاندا چاوپێکەوتنی هاوڵاتیان و گفتوگۆکانی گروپی فۆکەس هەبوون تا یارمەتی تیمەکانی ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچ لە عێراق بدەن باشتر لە ڕاستییەکانی بازاڕە خۆجێیەکان تێبگەن، باشتر لە بە باشزانینی خستنەسەرکاری کارمەند لە لایەن خاوەنکارانەوە، لە توانا و لێهاتوویەکان، لە پێویستی و ئامانجەکانی ئەو کەسانەی بەدوای کاردا دەگەڕێن و کەسانی بەکارهێنەر و کەسانی دیکە تێبگەن. ئەنجامەکانی ئەو هەڵسەنگاندنانە لەپاڵ ڕاپۆرتەکانی ساڵی ٢٠١٩ و ٢٠٢٠ی هەڵسەنگاندنی بازاڕی کار بڵاوکرایەوە بە کۆکراوەیەک لە ژێرناوی دەرفەتەکانی بازاڕی کار و ئاڵنگارییەکانی. ئەو ڕاپۆرت و بڵاوکراوانەش تیشک دەخەنە سەر مانەوەی کاروبژێوی ژیان وەکو پێویستییەکی زۆر گەورە و بەرچاو کاتێک کۆمەڵگەکان لە کاریگەرییە بەردەوامەکانی کۆڤید-١٩ و شەڕ و ململانێی چەند ساڵە دەبوژێنەوە. کلێمنتاین فاڤیر، سەرۆکی بەشی گەڕانەوە و بوژانەوەی ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچ لە عێراق گوتی "کاتێک ڕەوش و هەڵومەرجەکان بەرەوپێشەوە دەچن، دەبێت وەڵامدانەوە و بەدەمەوە هاتنەکانیش بەرەوپێش بچن. بەیەکەوە لەگەڵ پرۆسەی ڕاوێژکردن بە کۆمەڵگە، ئەنجامەکانی هەڵسەنگاندنی بازاڕی کار یارمەتیمان دەدات لەوەی تێبگەین کە چۆن دەتوانین خۆمان بگونجێنین و چۆن پڕۆگرامی کاروبژێوی ژیان بە شێوەیەک دابینبکەین کە گەورەترین کاریگەری هەبێت و چاودێری گشتگیری بوون بەردەوامبوونی پرۆگرامەکەش بکەین." ئەنجامەکانی هەڵسەنگاندنی بازاری کار جۆرەکانی ئەو مەشق و ڕاهێنانە پیشەییانە، مەشق و ڕاهێنانی سەرکار و پاکێجەکانی پاڵپشتیکردنی کار و بزنسی دەستنیشانکرد، کە گرنگترینن بۆ هەر قەزایەکی رووپێوکراو، گرنگترینن بۆ ئەو زانیاریانەی کە پێشووتر بەکارهاتوون بۆ فۆکەسکردنە سەر پلان و پارەپێدان. هەڵسەنگاندنەکانی بازاڕی کار ئەوەیان دەرخست کە لە %٧٤ ی ئەوانەی بەدوای ئیشدا دەگەڕێن لە هاوکاری کار و بژێوی ژیان، پێدانی پارە بە کاش لە پارە پێدان بە کارتی شت کڕین یان جۆرەکانی دیکەی هاوشێوەی کارتی شت کڕین بە باشتر دەزانن. هەروەها هەڵسەنگاندنەکان ئەوەشیان دەرخست کە بە باشزانینێک هەیە بۆ خاوەنداریەتیکردنی پڕۆژەکار و بزنسی سەربەخۆ، نزیکەی لە %٧٠ ی ئەو کەسانەی کە بەدوای ئیشدا دەگەڕێن ئەوە بە باشتر دەزانن کە کار وبزنسی خۆیان هەبێت لەوەی لە کەرتی تایبەت کاریان بۆ بدۆزرێتەوە و بخرێنە سەرکار. ئەم ئەنجامانەش نا جێگیریی کەرتی تایبەت دووپاتدەکەنەوە، کە تیایدا بەرزبوونەوەی نرخ و مەرجە نافەرمییەکانی کارکردن لە کەرتی تایبەت دا باون.   ئەوە خەمڵێندراوە کە ئابوری عێراق بە نزیکەی لە %١٠,٤ کورتهێنانی هەبووە لە ساڵی ٢٠٢٠ دا، ئەمەش گەورەترین کورتهێنانە لەوەتەی ساڵی ٢٠٠٣ ەوە. تێکچوونی دۆخەکە پێویستی بە وەڵامدانەوە و بەدەمەوەهاتنی بەهێز هەیە، بەتایبەتی لەو شوێنانەی کە پێشووتر لە لایەن دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام (داعش) داگیرکرابوون، کە ئەو شوێنانە بەردەوام بە دەست نەبوونی خزمەتگوزاری و داڕووخان و داڕمانێکی بەرفراوانی ژێرخانەوە دەناڵێنن. هەروەها ڕاپۆرتە بابەتی و هەڵسەنگاندنی بازاڕ بۆ سندوقی گەشەپێدانی پڕۆژەکاری ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچ (IOM) ئەنجامدراون تا شیکاری زیاتر بۆ دروستبوونی دەرفەتەکان و ئەو ئاڵنگاریانەی ڕووبەرووی ئابوری عێراق دەبنەوە بکات. ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچ لە عێراق (IOM) هەڵسەنگاندنی بازاری کاری بە پاڵپشتی ئاژانسی کۆمەک و هاوکاری نێودەوڵەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (USAID)، بانکی گەشەپێدانی حکومەتی ئەڵمانیا (KfW) و نووسینگەی دانیشتوان، پەنابەران و کۆچکردن (PRM) ئەنجامدا.

بەڕێزیان ڕەچاوی هەوڵی بێپایانی دامودەزگاکانی هەڵبژاردن و ئاسایش دەکات بۆ دڵنیابوون لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنە پەڕلەمانییە پێشوەختەکە بە شێوەیەکی ئاشتییانە، کە داواکاری گەلی عیراق بوو بەمەبەستی چاکسازی و بەرپرسیارێتی و داهاتووەکی باشتر. سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان داوا لە هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان دەکات کە ئارامبگرن و ڕێز لە کاتە دیاریکراوەکانی هەڵبژاردن بگرن لە کاتێکدا کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان خشتەسازی بۆ ئەنجامەکان دەکات، و هەروەها هەر ناڕەزایەتییەکی هەڵبژاردن ئەگەر سەریهەڵدا با لەرێگەی کەناڵە یاساییە باوەڕپێکراوەکان یەکلایی بکرێنەوە و با پرۆسەی هەڵبژاردنیش تەواوبکرێت بە پێکهێنانی کابینەی حکومەت بە زووترین کات. سکترێری گشتی دووپاتیشی دەکاتەوە کە نەتەوە یەکگرتووەکان بەوپەڕی توانای پابەنددەبێت بە پاڵپشتیکردنی حکومەت و گەلی عیراق. ستیفان دوجاریك، وتەبێژی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان نیویۆرك، ١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١