نوێترين
لێدوانی ڕۆژنامەوانی
٢٩ حوزەیران ٢٠٢٢
شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا و کەنەدا بەشداری دەکەن لە بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانی کەش هەوا لە عێراقدا
بۆ زانیاری زیاتر
لێدوانی ڕۆژنامەوانی
٢٨ حوزەیران ٢٠٢٢
وەزارەتی پلاندانانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و سندوقی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دانیشتوان ئەنجامی دووەمین ڕووپێوی بارودۆخی کۆمەڵایەتی و تەندروستیی ژنانی عێراقی ڕاگەیاند
بۆ زانیاری زیاتر
وێنە
٢٨ حوزەیران ٢٠٢٢
نووسینگەی مافەکانی مرۆڤی یونامی ئاسانکاری دەکات بۆ گفتوگۆیەکی ئاست باڵا سەبارەت بە سیاسەتی لێپرسینەوە لە کوشتن لەسەر بنەمای ڕەگەز
بۆ زانیاری زیاتر
نوێترين
ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام له عيراق
ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام بانگەوازێکی نیشتمانین بۆ کارکردن لە پێناو کۆتاییهێنان بە هەژاری و پاراستنی ژینگە و کەشوهەوای گۆی زەوی و هەروەها بۆ دڵنیابوونیش لەوەی کە دانیشتوان لە هەموو شوێنێک لە ئاشتی و خۆشگوزەرانی بەهرەمەندن. ئەمانە ئەو ئامانجانەن کە نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق کاریان لەسەر دەکات.
بڵاوکراوە
٠٦ ئەیلوول ٢٠٢١
United Nations Sustainable Development Cooperation Framework IRAQ (UNSDCF)
For decades, Iraq has suffered political instability caused by armed conflict, waves of internal displacement, and the resulting socio‐economic crises. The decline in the oil prices, on which the Government2is heavily dependent, the proliferation of armed actors operating outside State control, and the COVID‐19 pandemic exacerbated existing vulnerabilities. The youth popular uprisings, which started in October 2019, called for improved governance system, meaningful political reforms, economic growth, accountable political institutions and job opportunities.
1 of 5

وتار
٠٩ نیسان ٢٠٢٢
Closing ceremony | Thematic Round Tables on Prosecution, Rehabilitation and Reintegration (PRR) Practices, SRSG Jeanine Hennis-Plasschaert Keynote Address
Excellencies, ladies and gentlemen,
Thank you for the opportunity to be with you today.
In the past two months, a series of roundtables between the Government of Iraq and the United Nations were organised to enable us to collectively address the many critical and sensitive questions surrounding the return, rehabilitation, reintegration and, where necessary, the prosecution, of individuals displaced in North-eastern Syria.
There is no denying it: this is a uniquely challenging context. And while certain developments deserve our full commendation and support, others are deeply preoccupying - reminding us that time is of the essence. Reminding us that decisive, collective action is urgently needed.
Ladies and gentlemen, it is difficult to overstate the complexity of the task at hand for Iraq: in al-Hol Camp, mere hours from the Iraqi border, nearly 30,000 Iraqis with varying degrees of association to ISIL ¬— including victims of ISIL, and others with no association at all— remain in limbo. Their humanitarian and security conditions, already precarious, have deteriorated over the past 18 months. Recent deadly clashes represent only the latest examples of a steady wave of violence in the camp since late 2020.
It is also difficult to overstate the youth of this population: 3 out of 5 residents of al-Hol are under 17; one in 5 is under 5 years of age. These innocent children have only ever known this harsh environment; many of them are being denied the most basic rights, including education.
Now, over the past 3 years, you’ve heard me repeat that the legacy of yesterday’s fight against ISIL could very easily turn into tomorrow’s war, that we should not wait for young children to become of age in a camp like al-Hol. These children find themselves at risk of forced recruitment and exposure to violent extremism. Fact is, the current situation is not sustainable. And keeping people indefinitely in the restricted and poor conditions of these camps ultimately creates greater protection and security risks than taking them back in a controlled manner. In other words: a continued status quo is - without a doubt - the riskiest option.
Iraq’s decision to resume voluntary returns in early 2021 is therefore particularly welcome. In fact, in terms of proactively taking steps to fulfil its obligations to repatriate its nationals, Iraq has set an example on the global stage. Some 450 families, or nearly 1,800 individuals, have been repatriated since May 2021. And as thousands of Iraqis are still out there, the Iraqi authorities do realize that they cannot stop there.
The United Nations is particularly appreciative of Iraq’s intention to not only continue but also to accelerate repatriations. And yes, we are ready to continue providing the required post-return humanitarian, protection and reintegration assistance. And we truly hope that Member States and donors are with us on this.
Definitely worth mentioning here is the fact that this initial success is the product of robust whole-of-government coordination and cooperation. Prime Minister al-Kadhimi and National Security Advisor al-Araji have been highly instrumental in ensuring that a wide array of ministries and institutions deliver concerted efforts towards a shared goal.
And of course, the Ministry of Migration and Displacement also deserves recognition for its role in managing the Jeddah 1 Centre: the ministry manages the centre, with UN agencies and their national and international partners supporting with healthcare, including mental health and psychosocial support, child protection, legal assistance, education, food security, and livelihood services. In other words: it is not only a whole of government, but also a whole of UN effort, including IOM, UNHCR, UNICEF, WFP, WHO, and UNFPA, and our many partners
Ladies and gentlemen,
Engaging directly with returnees, our agencies have observed first-hand their relief at having left behind the hellish conditions of al-Hol in returning to Iraq. However, these returnees continue to be greatly concerned about the safety of their relatives who remain at al-Hol: continued efforts to prevent family separations are critical and appreciated, despite the enormously challenging operational conditions in northeast Syria.
Returnees in Jeddah 1 are also anxious about their own futures, eager to move on to their areas of origin or relocate elsewhere in Iraq. Nearly 130 families or 500 individuals have now departed Jeddah 1 to their areas of origin or a third location. Crucially, a Visitor’s Centre has been established to enable residents of Jeddah 1 to meet with their relatives on a regular basis. While this is most welcome, going forward, it will be important to establish benchmarks and reduce the transit time as much as possible.
Admittedly, significant challenges remain even after families depart Jeddah 1: in some cases, community members in areas of origin have refused to accept returnees; in other cases, families have been forced to relocate due to damaged or destroyed housing, lack of services, or lack of access to livelihoods.
Hence, closer cooperation between the government and the UN will prove essential to ensure that reintegration needs, including community acceptance, are assessed prior to departure from Jeddah 1.
The incremental approach - followed thus far - has allowed the Government of Iraq and the UN to identify challenges and solutions, improving the process over time. But as we move forward, and returnee profiles become more complex, new and thorny challenges will undoubtedly arise.
And this, ladies and gentlemen, is why it is so important to continue and expand our dialogue with the government on advancing a rights-based approach that of course provides accountability for individuals who have committed crimes but also ensures holistic reintegration support.
Building on these recent discussions and round tables, expanded UN support to the Government of Iraq will be guided by the Global Framework for the provision of “whole of UN” support to the return of third country nationals from Iraq / Syria.
For those not familiar with this Global Framework: it lays out a collaborative approach with governments and pooled funding mechanisms under which the UN can support Member States on the protection, repatriation, prosecution, rehabilitation, and reintegration of returnees from Syria, who may have alleged or actual links or family ties to designated terrorist groups.
Using this Global Framework, the UN and the Government of Iraq, building on years of partnership in addressing the many post-ISIL challenges, can jointly identify gaps and needs, and prioritize areas of multilateral support, leveraging specific mandates within the UN family.
And importantly, having played an exemplary leadership role in many respects so far, the Government of Iraq can greatly contribute to the global understanding of contemporary prosecution, rehabilitation and reintegration questions.
Ladies and gentlemen, in closing:
Transnational challenges call for transnational solutions, and the United Nations looks forward to our continued partnership with the Government of Iraq in shaping and implementing these solutions for the greater global good.
Let’s face it: al-Hol is a ticking time bomb. If it goes off, it will impact not only the region but also far beyond. Defusing it should be our collective priority.
Thank you.
1 of 5
چیڕۆک
٠١ شوبات ٢٠٢٢
نوێنەری تایبەتیی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان سەردانی "ئوور" دەکات: بەڕاستی ئێستا کاتی ئەوە هاتووە عیراق سوود لە مێژووی دەوڵەمەندی کلتووریی خۆی وەربگرێت
چەندین شوێنەواری کەلتووری گرینگ بوونەتە مایەی دەوڵەمەندکردنی مێژوو و ئێستای عێراق. شوێنەواری "ئوور"، لە باشووری عێراق یەکێکە لە شوێنەوارە هەرە بەناوبانگەکان.
لەمبارەوە، لە سەردانەکەی ئەمدواییەیدا بۆ باشووری عێراق کە سەردانی شوێنەواری "ئوور" یشی کرد کە بەڵگەی رابردوویەکی دەوڵەمەندە و بە قەد سامانی نەوتەکەی ئەمڕۆی گرینگە. خاتو جینین هێنیس پلاسخارت، نوێنەری تایبەتیی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ عێراق، وتی "گەڕان بەناو شوێنەوارێکدا کە تەمەنی هەزاران ساڵە تووشی سەرسوڕمان و حەپەسانت دەکات. لەڕاستیدا هەموو کەس پێویستە سەردانی ئێرە بکات."
شارەزایی تەواو و هەوڵەکانی گەشەپێدان دەتوانن ببنە مایەی ڕاکێشانی سەرنجی گەشتیاران و هەروەها رەخساندنی هەلی کار و هێنانی داهات بۆ یارمەتیدانی ئابووریی عێراق بۆ خۆڕزگارکردن لە پشتبەستنی تەواوی بە داهاتی هایدرۆکاربۆن.
خاتو پلاسخارت هەروەها وتیشی"عێراق خاوەنی چەندین سامانی زۆروزەوەندە کە تائێستاش لەبواری گەشتوگوزاریدا وەک پێویست سوودیان لێ نەبینراوە. شایانی باسە کە دەسەڵاتە نیشتمانی و خۆماڵییەکان و هەروەها کۆماری عێراقیش هان دەدرێن لەسەر شانازی کردنیان بە کردنەوەی ئەم شوێنانە بەڕووی گەشتیاران و سەردانکەراندا."
1 of 5

چیڕۆک
٢٥ کانوونی دووەم ٢٠٢٢
چنین لە پێناو عێراقێکی نوێ : چارەسەری یەکجاری بۆ بژێوی ژنانی کەرکوک
بەڕێوەبەری کارگەکە کورتەیەکی دەربارەی دواهەمین هاوبەشیکاری داهێنەرانەی لەگەڵ ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژنان پێشکەش کرد کە لە ژێر ناونیشانی : ڕابەرایەتی کردنی ژنان و بەتوانا کردن و گەیشتن و پاراستن (LEAP II) بوو . ئەم پڕۆژەیە پەیمانگای سەرکردایەتی ژنان جێبەجێی کردبوو و حکومەتی یابانیش تێچووی دارایی گرتبووە ئەستۆ.
هونەری نەریتیی چنینی مافور وەکو کەلەپورێکی جیهانی ناسێندراوە . مافوری بە دەست چنراو نرخیان بەرزە بەڵام جۆرەکەیان باشتر و بەرزترە لەوانەی بە کۆمەڵ بەرهەم دەهێندرێن . موهەنەدی بەڕێوەبەر ئەمەی بە کرداریی سەلماند لە میانەی پیشاندانی مافورێکی بە دەست چنراو بە شاندەکە کە زۆر قەشەنگ بوو دواتر ئاشکرای کرد مافورەکە تەمەنی زیاتر لە ١٠٠ ساڵە . بە مەبەستی بەراوردکاری مافوریکی چنراو لە کارگە دوای دوو ساڵ لە بەکارهێنان نیشانەکانی کۆنی و شەپڕێوی پێوە دیار بوو.
ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژنان پاڵپشتی کارگەی مافوری کەرکوک دەکات لە میانەی شێوازی داهێنەرانەی پڕۆژەی (LEAP II) . ئەمەش ڕێگا بە ٢٠ شاگردی گەنج دەدات فێری هونەری دێرینی چنینی مافور بن لە وەستا سەرەکییەکان. ئەم پڕۆژەیە بریتیە لە گواستنەوەی کارامەیی و پاراستنی کەلەپور و ڕاهێنانی پیشەیی و هێنانەکەیەی بژێوی ژیان. شاگردەکان لە پێکهاتە دەوڵەمەندەکە ئاین و نەتەوە و ئاوارە نێوخۆیی و خاوەن پێداویستییە تایبەتەکانی کەرکوک هەڵبژێردرابوون .
خاتوو هانیم ، یەکێکە لە بەهرەمەندترین شاگردەکان، نابیستە. بەڵام ئەمە بە هیچ شێوەیەک نەبۆتە بەربەست بۆی! ئەو داهێنان و نەقشی جوان و ئاڵۆز دەچنێ کە دەگاتە 300 گرێ بێ ئەوەی تیشکۆ لێزەرییە تیژەکەی سەر نەخشەکەی لەدەست بدات . بەڕێوەبەر ئاماژەی بەوە کرد کە ئەو زیاتر لە ٢٠٠ داواکاری بۆ ٢٠ دەرفەت پێگەیشتووە ، کێبڕکێیەکە زۆر توند بوو . ئەوەی شایانی گرنگی پێدانیشە ، سەرەڕای دەستهەقی بەرز و باشیی دۆخی کارکردن بەڵام هیچ پیاوێک داواکاری بۆ ئەم بەنامەیە پێشکەش نەکردبوو. پاراستنی کەلەپوری فەرهەنگیی تێکەڵکراو بە بازاڕکردن و دیزاینکردن لەوانەیە ببێتە بنچینەیەک بۆ پڕۆژەیەکی نایاب بۆ کۆمەڵگەی گەڕاوەکان. کەرکوکیش دەیەوێت بەرنەمەی زۆرتری لە بابەتی شاگردی پیشەسازی داهێنراو بۆ ژنانی شارەکە ببینێت ، بە تایبەتیش لە بوارەکانی زانست و تەکنۆلۆژیا و ئاندازیاری و بیرکاری.
موهەنەدی بەڕێوەبەر ئەوەی ڕوونکردەوە عێراق تا ساڵانی نۆهەدەکانیش جوانترین مافوری دەستیی بەرهەم دەهێنا کە ببوونە مایەی پێزانینی گەورە کەسایەتی و پیاوانی کاری بیانی و بازرگانە تورکەکانیش مافوری دەستکردی عێراقییان دەکڕی لەو سەردەمەدا. بەداخەوە ، ئابڵوقەی ئابوری دەیەها ساڵە و شەڕی نێوخۆیی بازرگانی مافوری دەستیی وێران کرد. لە حەوت کۆمپانیای ڕێگەپێدراوی دەوڵەت بۆ بە دەست چنینی مافور تەنها یەکێک لە کەرکوک و بەغدا و بابل ماونەتەوە. ئەم کارگانە سەر بە وەزارەتی پیشەسازی و کانزاکانن کە هیچ گرنگی بە برەو دان و بەبازاڕکردنی مافورەکانی میزۆپۆتامیا نادات و ەک براندێکی جیهانی . پێشنیازی ڕێکخستنی سەکۆیکاری پەیوەست بە مافوری دەستیی لەلایەن وەزارەتی ڕۆشنبیرییەوە خراوەتە ڕوو ، بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی باشتر بتوانرێت لەگەڵ کەلەپوری مەعنەوەی یونیسکۆ ببەسترێتەوە . بەم شێوەیە دەتوانرێت برەو بە بازارکردنی مافوری دەستیی عێراقی بدرێت، وەک پارچەیەک لە شوینەواری كالتوری لە ناوەوە و دەروەی عێراق.
یەکێک لەو پێشنیارانەی کە لەوانەیە یارمەتیدەر بێت لەم بابەتە ، ئەوەیە کارگەی مافوری کەرکوک بەرهەمهێنانی خۆی فراوان بکات لە رێگای ئاپێکی سەر هێڵ کە ڕێگا بە بەکارهێنەرانی بدات لەسەرتاسەری جیهان ئەو وێنە و دیزاینانەی ئارەزوویانە بکرێنە مافورێکی بە دەست چنراو بۆ کارگەکە بنێرن بۆ ئەوەی لە ماوەی ١٥ ڕۆژ ئامادە بێت. بەداخەوە تا ئێستا هیچ ئاژانسێکی گەشت و گوزار یانیش کۆمپانیای گواستنەوەی شتومەک لە کەرکوک لەم بوارە کارناکەن بۆ ئەوەی بتوانرێت ئەم جۆرە دەستپێشخەرییانە بخرێنە بواری جێبەجێکردن و چەندین مافوری دەستیی جوانیش بە نەفرۆشراوی بمینێتەوە.
نووسینی : مارتن دالهویسن – یونامی
وینەکان : حاریس ئەلعوبەیدی
1 of 5

چیڕۆک
٠٢ کانوونی دووەم ٢٠٢٢
بەهێزکردنی چەند کارێكی ئاوارە ناوخۆییەکان و فراوانکردنی ئاستی هێزی کار لە رێگەی راهێنانێکی پێشەنگیی کار
لە سایەی پاڵپشتییەکی بەخشندانەی حکومەتی یابان، رێکخراوی یونیدۆ چەند راهێنانێکی پرۆگرامی پەرەپێدانی پێشەنگیی کار لە کامپی ئاوارە ناوخۆییەکانی شاریا و کەبەرتۆ رێك خست بەو مەبەستەی برەو بە توانای پێشەنگیی کار بدات و هێزی کار فراوانتر بکات. ئەم پرۆگرامە ٦٥ کاتژمێرییەی راهێنان لەسەر پێشەنگی کار هاوکاریی ٤٣ پرۆژەی بچوك دەکات کە لە ئێستادا لەناو ئەو کامپانەدا بەڕێوە دەبرێن و، هەروەها هەوڵی ئەوە دەدات وەها لەم کارانە بکات بەردەوامتر و خۆڕاگرتر بن، بە تایبەتیش لە روانگەی کاریگەرییە کۆمەلایەتی و ئابورییەکانی پەتای کۆڤید ١٩وە.
ئەم راهێنانە کە چەند وانەیەکی وەك بەبازاڕکردن و بەڕێوەبردن و رێکخستنی بودجە و ژمێرکاری لەخۆ دەگرێت وەها ساز دراوە یارمەتیی کەسانی ئاوارەی ناوخۆیی بدات ئاستی ئەزموونی کاری پێشووی خۆیان بەرز بکەنەوە و، توانا و شارەزاییەکانی خۆیان لە بەڕێوەبردندا باشتر بکەن و زانیاریی نوێ بەدەست بهێنن بۆ ئەوەی کار و پرۆژە بچوکەکانیان باشتر و بەردەوام بکەن. بەشداربووان و پێشەنگانی کاری هاریکار چەند پێداویستییەکی وەك ئامێر و کەرەستە و کەلوپەل وەردەگرن بۆ ئەوەی کارەکانی خۆیانی پێ بەهێزتر بکەن و سەریان بخەن.
خەڵەف موراد ئیلیاس، کە لە بنەڕەتدا خەڵکی گوندێکی نزیك شارۆچکەی شەنگالە لە پارێزگای نەینەوا، بەشدار بووە لە ئەم پرۆگرامە کە بۆ ئەو هۆکارێکە بۆ فراوانکردنی کاری ئەو سەرتاشخانەیەی لەناو کامپەکەدا دایمەزراندووە. لە گوندەکەی خۆیاندا، خەڵەف لە سەرتاشخانە خێزانییەکەی خۆیان بووە و لەگەڵ باوکی و مامیدا کاری دەکرد.
لەگەڵ ئەوەی کە تازە خوێندنی قوتابخانەی بنەڕەتیی تەواو کردووە، خەڵەف دەڵێت، هیشتا ئەو توانا و شارەزاییە پێویستانەی بەدەست نەهێناوە تاکو بتوانێت پلانی کارێك بۆ خۆی دابنێت و ئامانج بۆ فراوانکردنی کارەکەی دیاری بکات.
"ئێستا فێر بووم چۆن کاتی خۆم بەڕێوە ببەم و چۆن تێڕوانینی خۆم بۆ داهاتوو دابڕێژم،" خەڵەف بەم شێوەیە باسی ئەزموونی خۆی لە پرۆگرامەکە دەکات.
"پلانم وەهایە کاری خۆم دابنێم تاکو داهاتێکی باش بەدەست بهێنم و بارودۆخی خێزانەکەم باشتر بکەم."
نەدا یوسف کالۆ، بەشداربوویەکی دیکەی پرۆگرامەکەیە و، دوکانێکی بچوکی بەرگدووری بەڕێوە دەبات لە کامپی کەبەرتۆ. ئەو بە پرۆسەی تەڵاقدا تێپەڕێوە و بەخێوکردنی چوار منداڵی لە ئەستۆدایە. نەدا لە ساڵی ٢٠١٤وە ئاوارە بووە.
نەدا وەك بەرگدوور لە کارگەیەکی جلوبەرگ لە شاری موسڵ بۆ ماوەی پێنج ساڵ کاری دەکرد، پێش ئەوەی بڕیار بدات بۆ خۆی کار بکات. پاش ریکەوتنی لەگەڵ ئەو کارگەیەی دایمەزراندبوو، نەدا دوکانێکی بچوکی لە شوێنی خۆیان لە شاری موسڵ بۆ خۆی کردەوە و کاری دەرەوەی کارگەکە وەردەگرت و لەگەڵ ئەوەشدا بنکەی کڕیارەکانی خۆیشی فراوانتر کرد.
بە سوودوەرگرتن لە پێشینە و قەزری وەرگیراو، نەدا وەبەرهێنانی بەرچاوی لەو کارەی لە ماڵەکەی خۆیدا داینابوو ئەنجام دا تا ئەو کاتەی کە موسڵ کەوتە دەست داعش، ئەمەیش خۆی و خێزانەکەیی ناچار بە هەڵهاتن کرد و گشت ئامێر و کەلوپەلەکانی کەوتنە بەر تاڵانی.
پاش ئەوەی لەو کامپەدا گیرسایەوە، پێویست بوو لەسەر دووبارە دەست بە کار بکاتەوە بۆ ئەوەی دەرامەتێك بۆ منداڵەکانی پەیدا بکات. دوکانێکی بچوکی بە هەندێك کەرەستەی سادەوە کردەوە. شارەزایی و ئەزموونەکەی بوونە سەرچاوەی بڕێك دەرامەت بۆی.
"زۆر توانا و شارەزایی هەن کە من نەمبوون و هیچ بیرۆکەیەکم نەبوو لەبارەی ئەوانەی لەم راهێنانەدا فێریان بووم وەك بەڕێوەبردنی کارەکەت و، ریکلام و بانگەشەکردن بۆ بەرهەمەکانت و، هەروەها ئەوەی کە چۆن بتوانیت زیان و قازانجی خۆت بژمێریت. ئەمانە زۆر گرنگن بۆ پەرەپێدانی کاری هەر کەسێك،" نەدا وەهای باس دەکات.
نەدا باس لەوە دەکات کە قەیرانی پەتای کۆڤید ١٩ کاریگەریی لەسەر کارەکەی ئەویش بەجێ هێشتووە بەوەی کە کەمبوونەوەی بۆنە و کۆبوونەوە کۆمەڵایەتییەکان داخوازییان لەسەر جلوبەرگی نوێ کەم کردەوە. سەرباری ئەوەش، ئەو ئێستا وا خەریکە بە چاوی خۆی دەیبینێت کە بە هۆی پێدانی ڤاکسین و باشتربوونی هەوڵەکانی خۆپارێزی کارەکەی دەگەڕێتەوە رەوتی ئاسایی.
لە سایەی پاڵپشتییەکانی رێکخراوی یونیدۆ، نەدا دەیەوێت کارەکەی فراوان بکات و، دەیەوێت وەك هۆکارێکی راهێنان خزمەت پێشکەش بە ئەو ئافرەتانە بکات کە پێویستییان بە راهێنان و فێربوونی توانا و شارەزایی پێویست هەیە بۆ ئەوەی سەربەخۆیی خۆیان بەدەست بهێنن و لە هەژاری قوتاریان ببێت.
نەدا دەڵێت، "ئەگەر بیر لە کەسانی دیکەش نەکەیتەوە، ئەوا ناتوانێت بیر لە خۆیشت بکەیتەوە."
1 of 5
چیڕۆک
٢٨ حوزەیران ٢٠٢٢
نووسینگەی مافەکانی مرۆڤی یونامی ئاسانکاری دەکات بۆ گفتوگۆیەکی ئاست باڵا سەبارەت بە سیاسەتی لێپرسینەوە لە کوشتن لەسەر بنەمای ڕەگەز
نوسینگەی مافەکانی مرۆڤی یونامی لە هەولێر دیالۆگێکی ئاست بەرزی ئەنجامدا بە ئامانجی کاراکردنی مەکۆیەکی بنیاتنەر بۆ بەرزکردنەوەی تواناکان و بنیاتنانی ئیرادەی سیاسی بۆ لێکۆڵینەوە و لێپێچینەوە لە کوشتنەکانی پەیوەست بەجێندەر، بۆئەوەی لێپرسینەوە لەم جۆرە تاوانانە لە هەڵکشاندا بێت.
بەشداربووان بریتی بوون لە ئەنجومەنی باڵای خانمان و گەشەپێدان لە هەرێمی کوردستان، دادوەرەکانی لێکۆڵینەوە، دادوەرەکانی دادگای تاوانەکان، بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و خێزان و UNFPA.
خاتوو دانیێل بێڵ، بەرپرسی نوسینگەی مافەکانی مرۆڤی یونامی و نوێنەری وڵات بۆ ئۆفیسی کۆمیساری باڵای مافەکانی مرۆڤ (OHCHR)، دووپاتیکردەوە کە نەبوونی لێپرسینەوە لە کوشتنەکانی پەیوەست بە جێندەر ئاماژەیەکی مەترسیدارە بۆئەگەری تاوانکاری. هەروەها، ئاماژەی بەوەشدا کەنەبوونی سزاو پارێزبەندی تەنها خزمەت بە ئاساییبوونی توندوتیژی دەکات، لە کاتێکدا دادپەروەری پاراستن و ڕێسا جیهانیەکان بەهێز دەکات.
لە میانی چالاکییەکەدا، بەشداربووان کارەکانیان لەسەر کوشتن لەسەر بنەمای جێندەر خستەڕوو لەگەڵ پێشوەچوونیان سەبارەت بەو کەیسانەی لە ساڵی ٢٠٢١دا ڕاپۆرتکراون هەروەها ئەو ئالنگاریانەی کە لە کارەکانیاندا ڕووبەڕوویان دەبێتەوە. هەروەها دیالۆگەکە ڕێگەی بە بەشداربووان دا کە دیدگاکان سەبارەت بە باشتر بەڕێوەبردنی کەیسەکان هاوبەش بکەن بۆ دڵنیابوون لەوەی کە ئەنجامدەرانی توندوتیژی لەسەر بنەمای جێندەر لێپرسینەوەیان لەگەڵ دەکرێت لەسەر تاوانەکانیان.
بەشداربووان پێشنیاری چوست و پوختیان پێشکەش کرد سەبارەت بە شێوازێکی ستراکتۆری بۆ دڵنیابوون لەوەی کە ئەنجامدەرانی کوشتنی پەیوەست بە جێندەر لێپرسینەوەیان لەگەڵ دەکرێت لە تاوانەکانیان. نوسینگەی مافەکانی مرۆڤی یونامی بەردەوام دەبێت لە کارکردن لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان وەك بەشێك لە هەوڵە بەکۆمەڵەکان بەرەو چارەسەرکردن و ڕێگریکردن لە توندوتیژی لەسەر بنەمای جێندەری.
1 of 5

چیڕۆک
٠٤ حوزەیران ٢٠٢٢
دەبا خۆڵبارین نەهێلین!
سەردانی نەمامگەیەکی کرد کە لەلایەن دەزگای کۆکارەوە بەڕێوەدەبرێت. کۆکار ڕێکخراوێکی ناحکومییە لەلایەن کۆمەڵێ گەنجەوە دامەزراوە کە زۆر بایەخ بە پرسی ژینگە دەدەن. بەڕێوەبەرەکەی، ئیسماعیل، کە هەرچەندە تەمەنی ٣٦ ساڵە بەڵام خولیایەکی زۆری بۆ چاندن و گەورەکردنی یەک ملیۆن دار هەیە! ئەم دارانەش پشتێنەیەکی سەوزایی لە دەوری کەرکووک دروست دەکەن و ڕێگە لە خۆڵبارین دەگرن و کاریگەرییەکانی گۆڕانی ژینگەییش سووک دەکەن. ئەم خۆبەخشانە (کە ژمارەیان لە زیادبووندایە) ئێستا سەرکەوتووانە سەرقاڵی هێنانەدی ئامانجەکەیانن و شایانی باسیشە کە هەر پێشتریش ٧٠ هەزار دار چاندرابوون. لای خۆشیانەوە، کارمەندانی یونامی لە کەرکووک یارمەتییان دابوون و ئەوانیش لە "رۆژی جیهانیی دار چاندن" دا بەڵێنیان داوە کە بە هاتنی ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢، ١٠٠ دار بچێنن و بەمەش ژمارە تێکڕایەکە دەگاتە ١٠٠ هەزار نەمامی تازە لە کەرکووک.
#تەنهایەک زەوی #ڕۆژی جیهانیی ژینگە
1 of 5

چیڕۆک
١٧ ئایار ٢٠٢٢
دیالۆگ لەسەر بەرەنگاربونەوەی ووتاری ڕق و کینە و جیاکاری و پەراوێزخستن
ئەمڕۆ، ڕاوێژکاری تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ڕێگریکردن لە جینۆساید، ئەلیس وایریمو ندریتو و دانیێل بێڵ، بەرپرسی نوسینگەی مافی مرۆڤی یونامی بە هاوبەشی ئاسانکارییان بۆ گفتوگۆیەك کرد سەبارەت بە بەرەنگاربوونەوەی ووتاری ڕق و کینە و جیاکاریکردن و پەراوێزخستن.
لە چالاکییەکەدا ١٩ بەشداربوو کە (٥ ژن و ١٤ پیاو) کۆکرانەوە، لەنێویاندا نوێنەرانی پێکهاتەکانی ئەرمەنی وبەهایی و کوردی فەیلی و جوو و کاکەیی وخەڵکی بە ڕەچەڵەک ئەفریقی و قەرەج وسابیئەنی مەندائی و شەبەك وتورکمان و ئێزیدی وزەردەشتیەکان و هەروەها ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و ڕۆژنامەنووسان وکۆمیسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤی عێراق و سەندیکای پارێزەرانی عێراق و دەستەی پەیوەندییەکان و ڕاگەیاندن.
ڕاوێژکاری تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان ندریتو ڕوانگەی جیهانی نەتەوە یەکگرتووەکانی بۆ ووتاری ڕق و کینە هاوبەش کرد و ئاماژەی بەوەدا کە "ووتاری ڕق و کینە و هاندانی ڕق و توندوتیژی دابەشکاریی ڕیشەیی قووڵ بۆسەر بنەما نەتەوەیی و ئایینییەکان دروست دەکات کە فەزای بنیاتنانی متمانە و لێکتێگەیشتنی یەکتر سنووردار دەکات." ئاماژەی بەوەشکردووە، "زۆر گرنگە کە ڕەگ و ڕیشەی ووتاری ڕق و کینە چارەسەر بکرێت و نەك تەنها بە دەرکەوتنی ئۆنلاین و ئۆفلاین." بۆ ئەمەش، راوێژکاری تایبەت ندریتو بەرپرسیارێتیەکانی عێراقی وەك دەوڵەتی ئەندامی رێککەوتننامەی رێگریکردن و سزادانی تاوانی جینۆسایدی ساڵی ١٩٤٨ی بیرخستەوە، هەروەها هانی هەموو پێکهاتەکانی عێراقی دا کە پێکەوە کاربکەن پشتگیری لە پەرەپێدان و جێبەجێکردنی پلانی کارەکان بکەن کە ئامانجیان چارەسەرکردنی ووتەی رق و کینەیە بەجۆرێک کە بە شێوەیەکی کاریگەر ئەنجامی بدات. لە کۆتاییدا وتی: "مرۆڤ توانایەکی بێئەندازەی هەیە بۆ دۆزینەوەی چارەسەر تەنانەت بۆ ئەو کێشانەی کە خۆیان دروستی دەکەن."
هەروەها دانیێل بێل پەرپرسی مافی مرۆڤی یونامی لە دیالۆگی ئەمڕۆدا سەبارەت بە کۆتاییهێنان بە ووتەی ڕق و کینە و جیاکاری و پەراوێزخستن لە عێراقدا ووتی"دیالۆگی گشتگیر و ئەنجام-ئاڕاستەکراو کە هاوتای پابەندبوون و کردەی کۆنکرێتی بنەڕەتییە بۆ کۆتاییهێنان بە نایەکسانی و جیاکارییە درێژخایەنەکان لە عێراقدا"
لە میانی ئەم گفتوگۆ کراوەیەدا، بەشداربووان تیشکیان خستە سەر ئەو پرسە سەرەکیانەی کە ڕووبەڕووی عێراق دەبنەوە، چارەسەرەکانیشیان پێشکەش کرد و هەنگاوەکانی داهاتوویان بۆ چارەسەرکردنی ئەو پرسانە دەستنیشان کرد.
1 of 5

چیڕۆک
٠٩ نیسان ٢٠٢٢
مێزگردێک سەبارەت بە شێوازە کردەنییەکانی "دادگاییکردن و شیاندنەوە و هێنانەوە ناو کۆمەڵگا"
ئەمڕۆ لە بەغدا بە سەرپەرشتی سەرۆک وەزیران و راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی و نوێنەری تایبەتیی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ عێراق ، خاتو جینین هێنیس پلاسخارت، ئەنجام درا. چەقی مێزگردەکەش لەسەر پرۆسەی ناردنەوەی هاوڵاتیانی وڵاتی سێهەم بوو کە لە لایەن حکومەتی عێراقەوە ئەنجام دەدرێت و هەروەها لەسەر "چوارچێوەی جیهانیی نەتەوە یەکگرتووەکان" و سەرنجەکانی داهاتووی سەر "دادگاییکردن و شیاندنەوە و هێنانەوە ناو کۆمەڵگا"ش . رێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتی (ئای ئۆ ئێم)، بە پشتبەستن بە "شێوازی هاوبەشانەی نەتەوە یەکگرتووەکان" و هەوڵەکان بۆ سوود وەرگرتن لە "چوارچێوەی جیهانی" سەبارەت بە هاوڵاتیانی وڵاتی سێهەم لە عێراق و سوریا بەگوێرەی سیاقی عێراقی، بە هاوبەشکاری لەگەڵ "راوێژکاریی ئاسایشی نیشتمانی" و "بنکەی نێودەوڵەتیی دژەتیرۆر" ٤ مێزگردیان لەسەر" دادگاییکردن و شیاندنەوە و هێنانەوە ناو کۆمەڵگا" ئەنجام دا.
ئەو مێزگردانە بوونە مایەی بە یەکەوە کۆکردنەوەی دەزگا پەیوەنددارەکانی حکومەتی عێراق بۆ گفتوگۆ کردن سەبارەت بە گرتنەبەری شێوازی کردەنیی شایستە و هەروەها ئەو وانانەی کە لە" دادگاییکردن و شیاندنەوە و هێنانەوە ناو کۆمەڵگا"شەوە وەرگیراون و لەگەڵ ئەوەش کە چۆن ئەمانە دەکرێت لە سیاقی تایبەتی ئەو هاوڵاتییە عێراقییانەی کە لە چادرگە (کامپی) ئەلهۆل لە ڕۆژهەڵاتی باکووری سووریاوە دەگەڕێنەوە بەکار بێن. شایانی باسە، وتارەکەی خاتو جینین هێنیس پلاسخارت لەم بەستەرەی خوارەوە بەردەستە: https://bit.ly/3DU05hg
1 of 5

چیڕۆک
٠٥ نیسان ٢٠٢٢
نوسینگەی مافەکانی مرۆڤ/یونامی بەهاوکاری لەگەڵ تۆڕی عیراقی بۆ تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان هەڵسان بە ڕێکخستنی دانیشتنێکی گفتوگۆئامێز دەربارەی مافە دیجیتالیەکان و ئاسایشی دیجیتالی
بەغدا ٥ ی نیسانی ٢٠٢٢، نوسینگەی مافەکانی مرۆڤ/یونامی بەهاوکاری لەگەڵ تۆڕی عیراقی بۆ تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان هەڵسان بە ڕێکخستنی دانیشتنێکی گفتوگۆئامێز دەربارەی مافە دیجیتالیەکان و ئاسایشی دیجیتالی بۆ نەتەوە یەکگرتوەکان لەسەرانسەری جیهاندا. لە کانوونی یەکەمی 2021 تا ئازاری 2022 نوسینگەی مافی مرۆڤی یونامی بە هاوکاری تۆڕی عیراقی بۆ تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان پڕۆژەیەکی جێبەجێ کرد بۆ بەهێزکردنی پاراستنی کارکردن لەسەر ئینتەرنێت بۆ بەرگریکارانی مافی مرۆڤی عێراق و بلۆگەر و ڕۆژنامەنووسان و چالاکوانان لە ڕێگەی زنجیرەیەك ڕاهێنان لەسەر مافە دیجیتالیەکان و ئاسایشی دیجیتالی بۆ ٢٠٠ بەشداربوو، لەگەڵ دابین کردنی ڕێنیشاندەری ئاسایشی دیجیتاڵ و دێسکی یارمەتی دیجیتاڵ و هەڵسەنگاندنی ئاسایشی دیجیتاڵی دروستکراو بۆ ڕێکخراوە ناحکومیەکانی عێراق. هەروەها پڕۆژەکە پلاتفۆرمێکی بۆ دیالۆگی نێوان دەسەڵاتدارانی عێراق و کۆمپانیا تایبەتەکان و نوێنەرانی کۆمەڵگەی مەدەنی دابینکرد بۆ خستنەڕووی هەنگاوەکانی پتەوکردنی مافەکان لە فەزای ئۆنلایندا. جێبەجێکردنی ئەم پڕۆژەیە بەبایەخێکی زۆرەوە لەلایەن کۆمەڵگەی مەدەنییەوە بەدیکرا، بەلەبەرچاوگرتنی ڕۆڵی زیادەی فەزای سایبەر لەچاودێری و ڕاپۆرت و داکۆکی لەمافەکانی مرۆڤدا، بە داننان بە گرنگی بۆ کەمکردنەوەی مەترسیەکانی سەر ئینتەرنێت و باشترکردنی پاراستنی داتاو پەیوەندی ئۆنلاین نوسینگەی مافەکانی مرۆڤ/یونامی و تۆڕی عیراقی بۆ تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان چەند وانەیەکیان پێشکەش کرد و هەنگاوەکانیان خستەڕوو لەسەر چۆنیەتی فراوانکردنی چالاکیەکان لەسەر مافەکانی دیجیتاڵ لە عێراق. 21 بەشداربوو لە نێردەی جۆراوجۆری مەیدانی نەتەوە یەکگرتووەکان و نوسینگەکانی کۆمیسیاری باڵای مافەکانی مرۆڤ بەشداری کۆبوونەوەکەیان کرد و ئەزمونی خۆیاننیان خستەڕوو، هەروەها تیشکیان خستە سەر گرنگی بواری خێرا گەشەسەندووی ئاسایشی دیجیتاڵ بۆ پاراستن و بەهێزکردنی مافەکانی مرۆڤ.
1 of 5

لێدوانی ڕۆژنامەوانی
٢٩ حوزەیران ٢٠٢٢
شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا و کەنەدا بەشداری دەکەن لە بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانی کەش هەوا لە عێراقدا
ئەم پرۆژە سێ ساڵییە هاندەر لە بواری بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانكارییەكانی كەش و هەوا لە عێراقدا، و داڕێژراوە بۆ بەهێزکردنی تواناکانی عێراق بۆ چارەسەرکردنی گۆڕانی كەش وهەوا و خۆگونجاندن لەگەڵ ئاکامەکانی، ئەمەش لەڕێگەی بەڕێوەبردنی سەرچاوە ئاوییەکان، پەرەپێدانی سەرچاوەکانی وزەی نوێبووە و زیادکردنی خۆڕاگری بەرامبەر بە مەترسییەکانی گۆڕانی كەش و هەوا.
چاڵاکییەکان ئاراستەی ئەو کەلێنانە دەکرێن کە پڕکردنەوەیان دەتوانێت گۆڕانکاری سیستماتیک بەدیبهێنێت لەناو حکومەتی عێراق و کوردستان و یارمەتی دەریان دەبێت بۆ بەدیهێنانی خواستەکانیان لە بواری کەش و هەوابەپێی رێککەوتنامەی پاریس. هەروها پاڵپشتی تەکنیکیی، بونیاتنانی زانیاری و پاڵپشتی بەگەڕخستن دابین دەکرێت بۆ عێراق بۆ یارمەتیدانی جێبەجێکردنی بەشدارییە نیشتیمانییە دیاریكراوەكانی عێراق لەگەڵ بایەخدانی تایبەت بە وزەی نوێکراوە، بەڕێوەبردنی ئاوە سنووربڕەکان و ئامادەباشیی بۆ وشکەساڵیی و کارەساتی تر.
د.جاسم عەبدولعەزیز حەمادی، وەزیری ژینگە، گوتی:"حکومەتی عێراق شانازی بە پێشکەشکردنی بەڵگەنامەی بەشداریی نیشتیمانیە دیارییكراوەكانی خۆی دەكات لە تشرینی یەكەمی 2021 دا. ئەم بەڵگەنامەیە وەک سیاسەتی باڵای وڵات دادەنرێت لە بواری گرتنبەری ڕێكارەكان لە بواری كەش وهەوادا و دەستپێشخەری یەکەم هەنگاوەکان دەکات بەرەو ئابوورییەکی هەمەچەشنتر و سەوزتر و هەروەها هانی بەکارهێنانی وزە نوێبووەکان دەكات، پێشخستنی سروشت لەرێی چارەسەری بنەمادارەوە، بەهێزکردنی بەڕێوەبردنی یەکگرتووی سەرچاوەکانی ئاو، و کەمکردنەوەی دەردانی ئەز گازانەی كەدەبێتە هۆی زیادبوونی گەرمى، لە کەرتی نەوت و گازدا .ئەم پڕۆژەیە زۆر گرنگە بۆ پشتگیریکردنی حکومەت بۆ ئەوەی بەشدارییە نیشتمانییەكانی دیاریكراوەكانی خۆی لە گشت وەزارەت و دام ودەزگاكانی عێراق و هەرێمی کوردستان جێبەجێ بكات لەگەڵ بە گرنگیدانێکی بەهێز بە وزە، ئامادەکاری بۆ وشکەساڵی و بەڕێوەبردنی کاریگەرانەی ئاو بخاتە بواری جێبەجێکردنەوە. وەزارەتەكەمان بەناوی حکومەتی عێراقەوە سوپاسی بەریتانیا و کەنەدا دەکات کە بەو كۆمەكییە دارییە دەستكراوەیە پشتگیریان لەم پڕۆژە گرنگە کردووە کە برەودەدات بە زیادکردنی خواستەكانی عێراق لە بواری كەش و هەوادا ."
مارک برایسن-ریچاردسن، باڵوێزی شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا لە عێراق، گوتی: "گۆڕانی کەش و هەوا یەکێکە لە گەورەترین ئاستەنگەکان کە رووبەڕووی عێراق دەبێتەوە و کاریگەری هەیە لەسەر ژیانی ملیۆنەها کەس و هەڕەشەیە بۆ تەندروستی و سەلامەتی، خزمەتگوزارییەکان و ئابوری. شانشينى یەكگرتووی بەریتانیا هاوبەشیی لەگەڵ حكومەتی عێراق دەکات بۆ ئەوەی بتوانیت مامەڵە لەگەڵ ئەم ئاستەنگیانەدا بكات. حکومەتی عێراق و زۆربەی جیهان پابەندبوونی خۆیان دووپات کردۆتەوە بە بڕیارەکانی كۆنگرەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ گۆرنكارییەكانی كەش و هەوا كە ساڵی رابوردوو لە گلاسگۆ ئەنجام دار. گرنگترین كاریش كە بكرێت بریتیە لە بەکردار کردنی ئەم پابەندبوونانە. بۆیە شانشينى یەکگرتووەى بەریتانیا شانازی دەکات بەوەی بەشێکە لەم پرۆژە نوێیە."
هارجيت سجان، وەزیری پەرپێدانی نێودەوڵەتی کەنەدا، گوتی:" گۆڕانی کەشوهەوا قەیرانێکی بەکۆمەڵە كە پێویستە هەموومان پێکەوە ڕووبەڕووی ببینەوە. کەنەدا پابەند بووە بە یارمەتیدانی وڵاتانی وەک عێراق کە کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا کاریگەری توندیان لەسەرە، بۆ باشتر چارەسەرکردنی ئاستەنگەکانی و خۆگونجاندن لەگەڵ لێکەوتە زیانبەخشەکانی. پشتگیریمان بۆ ئەم پڕۆژەیە پابەندبوونی ئێمە نیشان دیاری دەخات و یارمەتیدەرە بۆ بنیاتنانی داهاتوویەکی باشتر بۆ گەلی عێراق."
زێنە عەلی ئەحمەد، نوێنەری نیشتەجێی بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان، گوتی: "عێراق وەک پێنجەم دۆخناسکترین وڵاتی جیهان لە بواری گۆڕانی کەش پۆڵێنکراوە. عێراق رووبەڕووی چەندین ئاستەنگی راستەقینە دەبێتەوە، وەک بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما، دابەزینی رێژەی بارانبارین، سوێربوون و شەپۆلەکانی خۆڵبارین کە لەم دواییانەدا ئەزموونی دەکەین. ئێستا کاتی وەبەرهێنانی کاریگەرە لە بواری كەشوهەواد، ناتوانین چیتر چاوەڕوان بین. سوپاس بۆ حکومەتی شانشينى یەكگرتووی بەریتانیا و کەنەدا، نەک تەنها بۆ دابینكردنی كۆمەكی داریی ئەم پرۆژە گرنگە، بەڵکو بۆ نیشاندانی سەرکردایەتی و پابەندبوون بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانی کەش و هەوا لە عێراقدا."
بۆ زانیاری زیاتر لەسەر پرۆژەی بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانكارییەكانی کەش و هەوا لە عێراق، تکایە سەیری لیستی زانیاریەكانی پەیوەندار بەم بابەتە بكە.
1 of 5
لێدوانی ڕۆژنامەوانی
٢٨ حوزەیران ٢٠٢٢
وەزارەتی پلاندانانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و سندوقی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دانیشتوان ئەنجامی دووەمین ڕووپێوی بارودۆخی کۆمەڵایەتی و تەندروستیی ژنانی عێراقی ڕاگەیاند
ڕووپێوەکە بابەتی تواناسازی ژنان، توندوتیژی دژی ژنان، هاوسەرگیری پێشوەختە، پلانی ڕێکخستی خێزان، تەندروستی دایکان، ڤایرۆسی کۆرۆنا، پەروەردە، دامەزراندن و فاکتەرە کۆمەڵایەتیە پەیوەندیدارەکانی دیکەی کە کاریگەری لەسەر مافەکانی ژنان لە عێراق هەیە، دەگرێتەوە. هەروەها داتای یەکخراو پێشکەش دەکات کە گۆڕانکاری لە باری ئابووری و کۆمەڵایەتی ژنان لە عێراق نیشان دەدات لە ساڵی 2011.
لە ڕێوڕەسمەکەدا، دکتۆر دارا ڕەشید، وەزیری پلاندانانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، گرنگی داتاو ئامارەکانی دووپاتکردەوەو ڕایگەیاند: "بۆ دڵنیابوون لە داڕشتن و گەشەپێدانی سیاسەت و بەرنامەی نوێ لەسەر بنەمای بەڵگە، وەزارەتی پلاندانان داتای باوەڕپێکراو و ئاماری نوێ بۆ دامودەزگا حکومییەکان بەردەست دەخات و لە پێشینەی کارەکانیەتی. هەروەها حکومەتیش هان دەدەین بۆ سود وەرگرتن لەو داتایانەی لە ڕێی ئەم ڕووپێوەوە کۆکراوەتەوە بۆ پەرەپێدانی بەرنامە و پڕۆژەکانیان بۆ بەهێزکردنی توانای ژنان و کچان لە هەرێمی کوردستان."
دکتۆر ڕیتا کۆڵۆمبیا، نوێنەری سندوقی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دانیشتوان لە عێراق دووپاتی کردەوە کە "بەردەستبوون و بەکارهێنانی داتای باوەڕپێکراو بۆ سیاسەت و بڕیاردان گرنگە بۆ گەشەسەندنی بەردەوامی هەرێمی کە تێیدا مافی هەموو ژنان و کچان پارێزراو بێت."
نوێنەرانی وەزارەتەکان لە هەرێمی کوردستان، ئەنجومەنی باڵای گەشەپێدانی خانمان، دەستەی ئامار و هاوبەشە نێودەوڵەتییەکان پەرۆشی خۆیان دەربڕی بۆ لێکۆڵینەوە لە ئەنجامەکانی ڕووپێوەکە و بەکارهێنانیان بۆ پێشخستنی یاسادانان و سیاسەت و بەرنامەکانیان لە هەرێمی کوردستان.
*******
سندوقی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دانیشتوان، دنیایەک دەهێنێتە ئاراوە کە هەموو دووگیانییەک خوازراو بێت، هەموو منداڵبوونێک پارێزراوبێت، و توانستی هەموو گەنجێک بەرجەستە بکرێت.
1 of 5
لێدوانی ڕۆژنامەوانی
١٩ حوزەیران ٢٠٢٢
کارنامەی بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی لە هەرێمی کوردستانی عێراق بەپێی ڕێککەوتنی نوێ لەگەڵ دەستەی دەسپاکی بەهێزتر بوو
یاداشتنامەی سێ ساڵە چوارچێوەیەکی هاوکاری نێوان هەردوو هاوبەشەکە لەژێر ژمارەیەک بواردا دابین دەکات، لەوانە دەستنیشانکردنی بۆشاییەکانی یاساکان بۆ بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی و دواتر پەرەپێدانی یاسادانان بەگوێرەی رێککەوتننامەی نەتەوە یەکگرتووەکان دژی گەندەڵی، بەرزکردنەوەی چوارچێوەی ستراتیژی دژە گەندەڵی، و بەهێزکردنی ڕۆڵی بەشی لێکۆڵینەوەکانی دەستەی دەسپاکی هەرێمی کوردستانی عێراق.
دکتۆر ئەحمەد ئەنوەر، سەرۆکی دەستەی دەسپاکی هەرێمی کوردستانی عێراق گوتی :"ئێمە لە دەستەی دەسپاکی هەرێمی کوردستان، لە چالاکییەکانی ڕۆژانەماندا چەندین ئاڵینگاریمان هەیە. لێرەوە، هەبوونی بەشداربوو و لایەنگری بەرچاو، کە ئامادەن هاوکاریمان بکەن– بەهایەکی ڕاستەقینەیە. بەردەوامبوون لەسەر هاوکاری لەگەڵ هاوبەشی درێژخایەنمان بەرنامەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ پەرەپێدان بریتییە لە بەهێزکردنی چوارچێوەی یاسایی و ستراتیژییەکانی دژە گەندەڵی لە دەستەی دەسپاکی هەرێمی کوردستانی عێراق و باشترکردنی تواناکانمانە بەگوێرەی رێبازە جیهانییەکان."
خاتوو باربارا ئیگەر، سەرۆکی بەشی هاوکاری لە شاندى یەکێتی ئەوروپا لە عێراق جەختی لەوە کردوە، كە "یاداشتنامەی لێکتێگەیشتنی نوێکراوە، نیشانەی پابەندبوونی بەردەوامی دەستەی دەسپاکی هەرێمی کوردستانە بۆ جێبەجێکردنی پابەندبوونە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکانی عێراق خۆی و وەڵامدانەوەی چاوەڕوانییە ڕوونەکانی هاوڵاتیانی عێراق. من پێشوازی لەم هەنگاوە دەکەم و چاوەڕێی هاوبەشییەکی بەردەوام دەکەم لە ژێر ئەو پڕۆژەیەی کە یەکێتی ئەوروپا کۆمەکی دارایی بۆ دابین کردوە، بە قازانجی عێراق و گەلەکەی."
لەو بارەیەوە خاتوو زێنە عەلى ئەحمەد، نوێنەرى نیشتەجێى بەرنامەى نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان لە عێراق، دەڵێت: "کارنامەیەکی بەهێزی دژە گەندەڵی و قۆڵی لێکۆڵینەوەی دەستەی دەستپاکی بە مانای زیادکردنی شەفافیەت و لێپرسینەوە دەبێت، هەروەها بەڕێوەبردنی دادپەروەری کاراتر دەكات بەگوێرەی ستانداردە نێودەوڵەتییەکان. ئێمە زۆر خۆشحاڵین بە نوێکردنەوەی ئەم پابەندبوونە لەگەڵ دەستەی دەسپاكى هەرێمی كوردستانی عێراق كە یارمەتیدەر دەبێت بۆ گەڕاندنەوەی متمانەی گشتی بۆ ئەو دامەزراوانەی کە خزمەتیان دەکەن."
ئامانجەکانی ئەم یاداشتنامەیە دەکەوێتە چوارچێوەی پڕۆژەى دەستپێشخەری ناوبژیوانى و بەرەنگاربوونەوەى گەندەڵی لە عێراق کە لە ئێستادا لەلایەن یەکێتی ئەوروپاوە كۆمەكی دارایی بۆ دابینكراوە، و لەلایەن بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان جێبەجێ دەکرێت.
زانیاری زیاتر لەسەر پڕۆژەى دەستپێشخەری ناوبژیوانى و بەرەنگاربوونەوەى گەندەڵیلە م لینكەدا بخوێنەرەوە.
1 of 5
لێدوانی ڕۆژنامەوانی
١٧ حوزەیران ٢٠٢٢
لە ڕۆژی بەرەنگاربوونەوەی بە بیابانبوون و وشكە ساڵیدا، نەتەوە یەكگرتووەكان و ڕێكخراوە نا حكومییەكان بانگەواز دەكەن بۆ كاركردن بۆ پاڵپشتیكردنی عێراق لە بەڕێوەبردنی ئاو و هەروەها خۆگونجاندن لە گەڵ گۆڕانی كەش و هەوادا
عێراق لە نێوان ئەو 5 وڵاتانەدایە كە زەرەرمەندترینن و زۆرترین كاریگەریی گۆڕانی كەش و هەوایان لەسەرە و لە ڕیزبەندی 39 یەمینە لە كەمیی ئاودا. ڕیكۆردی كەمیی بارانبارین لە ساڵی ڕابردوودا، كە دووەم ووشكترین وەرز بوو لە ماوەی 40 ساڵدا – بووە هۆی كەمبوونەوەی ئاو، بە بیابانبوون و هەروەها داخورانی خاك بەهۆی ڕاهێنانە كشتوكاڵییە بەردەوام نەبووەكان و كرژبوونەوەكان و لەناوچوونی بەرگە ڕووەكییەكانەوە. ململانێ، زەوی و سەرچاوە ئاوییەكانی وێرانكرد لە عێراقدا، كە بووە هۆی داخورانی زیاتری زەوی و پیسبوونی، لە كاتێكدا كە ناسەقاماگیری ڕامیاری ئالنگاری زیاتر دەسەپێنێت بە سەر بەرێوەبردنی ژینگەییدا.
كەمبوونەوەی گەورە لە زەوی كشتوكاڵی و هەمە جۆربوونی بایۆلۆژی لە كشتوكاڵدا، تێكچوونی زەوی و هەروەها زیادبوونی دەنكی لمین زیادبوونی فشاری لێكەوتەوە و بووە هۆی كۆچ و مردنی ئاژەڵان . هەندێك نمونە، لەوانە زریانی خۆڵینی هەمەجۆر كە تا ئێستا لە ساڵی 2022 دا بەردەوامە، تەنانەت بووەتە هۆی مردنی مرۆڤیش، یان وشكبوونی دەریاچەی ساوا لە پارێزگای موسەنا كە لەم ساڵدا و بەهۆی قەیرانی ئاوەوە ڕوویدا.
بەبێ گوێدانە پێشبینییەكان بۆ 2040، زیادبوونی فشارەكان دەردەخەن لە سەر سەرچاوەكانی ئاو لە عێراقدا، كە ڕووبەڕووی ئالنگاری گەورە دەبێتەوە بەهۆی پیسبوونی پیشەسازی نەوت و هەروەها ئاوەڕۆ، لاوازی حكومڕانی ژینگەیی و ئاگركەوتنەوەوە. لە تەنیشت كەمیی ئاوەوە، ڕۆشتن و نەمانی بەشی سەرەوەی خۆڵ و كەمبوونەوەی بەپیتی زەوی، بووە هۆی كەمبوونەوەی بەرهەمهێنانی خۆراك لە عێراقدا.
ئەنجامی ڕوپێوییەك لە 2021 دا كە 7 پارێزگای گرتەوە، دەریخست كە لە سەدا 37 جوتیارانی گەنم و لە سەدا 30 جوتیارانی جۆ بە دەست كەمیی و شكست لە بەرهەمدا دەناڵێنن. لە هەمان كاتدا، داهاتیش كەمیكرد چونكە جوتیاران دانەوێڵەی دروینەكراویان نەبوو بۆ فرۆشتن، كە كاریگەری ڕاستەوخۆی هەیە لە سەر ئاسایشی خۆراكیی.
ئەو 4 ملیۆن كەسەی كە لە پارێزگای بەسرە دەژین و دەكەونە سەر ڕێڕەوی ڕووبار لە عێراقدا، زیانپێكەوتووترینن لە كەمیی ئاودا. زۆنگاوەكانی عێراق، بەو كەلتوورە قووڵە مرۆیی و ڕۆشنبیریی هەروەها بەو سەرچاوە سروشتییەی كە هەیبوو لە دابینكردنی هەلەكانی بژێوییدا، ڕۆژگارێك یەكەمین هیڵی بەرگریی دەنواند لە دژ گۆڕانی كەش و هەوا و زیانە ژینگەییەكان. كەمبوونەوەی ئاستەكانی ئاوی هەردوو ڕووباری دیجلە و فورات كە سەردەمانێك گەورەترین بوون، بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستەكانی خوێ و تێكچوونی جۆرایەتی ئاوەكە. لە گەڵ بەهەڵمبوونی ساڵانەیی كە زیاترە لە 3 مەتر و هەروەها ئاوی ڕوباری كەمتر، ئاوی دەریا گەشتووەتە بەرزترین ئاستی ڕوبارەكە و هاتووەتە ئەل – قورنە و بووەتە هۆی وێرانكردنی 60000 دۆنم لە زەوی كشتوكاڵی و 30000 لە دار و درەخت.
لە مارسی 2022، ڕاگواستنی نزیكەی 3000 خێزان تۆمار كراوە بە هۆی وشكەساڵی و لێكهەڵوەشان و وێرانكردنی ژینگەییەوە، لە سەرتاسەری 8 پارێزگا لە ناوەڕاست و باشووری عێراقدا. لێكۆڵینەوە نوێیەكان دەریدەخەن كە كەمیی ئاو، یەكێكە لە هاندەرە سەرەكییەكانی كۆچكردن لە ناوچە گوندییەكان بۆ ناوچە شارستانییەكان، بە تەنیشت ئالنگارییەكانی تری كشتوكاڵی بەردەوام و ئاسایشی خۆراكییەوە.
بە بیابانبوون و كەمیی ئاو بەشێوەیەكی ناگونجاو كاردەكاتە سەر ئەوانەی كە زۆرترین هەژاری و لاوازییان هەیە. خێزانە هەژار و بەرگەزنەكان ئەوانەی كە دەیانناڵاند بە دەست ململانێ و ئاوارەبوونەوە ئێستا كەوتوونەتە نێو بازنەیەكی هەژاریی درێژخایەنترەوە. ئەوەی جێی نیگەرانیشە بەشێوەیەكی تایبەت، بارودۆخی منداڵانە لە ناوچە گوندنشینەكاندا، كە هەلەكانی خوێندن و فێربوونیان لە دەستدا بەهۆی ململانێ و كۆڤید – 19، هەنووكەش لەوانەیە بخرێنە بەر كاركردن و زوو ئەنجامدانی هاوسەرگیرییەوە، بە مەبەستی یارمەتیدانی خێزانەكانیان لە دابینكردنی پێداویستییە ئاو و خۆراكیییەكانیاندا.
هەروەها كچان و ژنانیش دوو هێندە ڕووبەڕووی لاوازێتی دەبنەوە بە هۆی كەمیی ئاوەوە و تا ڕادەیەكی زۆریش بە هۆی نا یەكسانیی ڕەگەزییەوە. لە ڕاستیدا، دەستگەشتنی سنووردار بە ئاوی پاك كاریگەری دەكاتە سەر پاكژی سوڕی مانگانەیی و ئەمەش تەندروستی و شكۆی ژنان و كچان ڕووبەڕووی مەترسیی دەكاتەوە. كارەساتە پەیوەستدارەكانیش بە كەش و هەواوە كاریگەریی دەكاتە سەر سیستەمی تەندروستی كە خۆی لە بنچینەدا لاواز و نا كارایە. بەبێ پاڵپشتیی پزیشكی لە كاتی منداڵبووندا، مەترسییەكانی مردنی دایكان زیاددەبێت، كە دەكرێت ڕێگیریی لەم مەترسییانە بكرێت.
زیادبوونی گرژییەكان بە تەنیشت لەناوچوون و تێكشكانی یەكڕیزیی كۆمەڵایەتی، لەوانەیە ببێتە هۆی زیادبوونی توندوتیژیی لە سەر بنەمای جێندەری، لەوانەش توندونیژیی لە سەر بنەمای ڕەگەزیی.
لە ڕێگەی پاڵپشتییە هاوبەشەكانی ئەكتەرە نێوخۆیی و نێودەوڵەتییەكانەوە، عێراق دەتوانێت كاربكات بۆ زاڵبوون بە سەر ناسەقامگیریی ڕامیارییە نیشتمانی و هەرێمایەتییەكانەوە، بۆ سووكتركردنی كاریگەرییەكانی گۆڕانی كەش و هەوا و تێكچوون و داڕمانی زەوی، هەروەها چارەسەركردنی بەرێوەبردنی نیشتمانییانەی ئاو. دەسەڵاتدارە نیشتمانی و خۆجێیەكان دەتوانن بە پەلە لە هەوڵی داڕشتنی یاسادانان و ڕاهێنانە خواستراوە پێویستەكاندا بن، بۆ بەڕێوەبردن و بەكارهێنانی ئاو بە شێوەیەكی بەردەوام.
ئامانجی دەیەی نەتەوە یەكگرتووەكان، گەڕاندنەوەی سیستەمی ئیكۆلۆجی بەمەبەستی نەهێشتنی لەناوچوونی سیستەمی ئیكۆلۆجییە جیهانییەكان. نەتەوە یەكگرتووەكان و رێكخراوە ناحكومییەكان لە عێراقدا كار دەكەن لە گەڵ حكومەت و زانكۆكانی عێراقدا، سەبارەت بە سیستەمە زیرەكەكانی چاودێریكردن بۆ شوێنكەوتنی بەرەوپێشچوونەكان یان پاشكەوتنەكانی ئامانجە ژینگەییەكان، كەش و هەوا، سەرچاوەكانی ئاو و بەكارهێنانی خاك. ئەم داتایانە گرنگ و بەبایەخن بۆ پڕچەككردنی بڕیار بە دەستەكان بە زانیاریی پێویست بۆ بڕیار وەرگرتن و داڕشتن و دروستكردنی سیاسەت. زانیاریی بەشكرا لە گەڵ كۆمەڵگەكاندا بۆ پاڵپشتیكردنی پلانی كار لە لایەنی گشتییەوە و هەروەها بۆ بڕیاردانی كۆمەڵگەیی دەربارەی نەهێشتنی ڕوودانی وشكە ساڵی.
جێگیركردنی خاك و پاراستنی ڕووبەرە ڕووەكییەكەی لە رێگەی هاندانی بەكارهێنانی ئاوەوە بەشێوەیەكی پێویست، پڕكردنەوەی عەمبارە ئاوییەكان، بووژاندنەوەی ژێرخانە ئاودێرییەكان، ناشتنی داری زیاتر، دارچە و دارستان، پەرەپێدانی بەردەوامی پشتێنەی سەوز بە دەوری شارەكاندا، كۆنترۆڵ كردنی چالاكییە كانزاییەكان، باشتركردنی جۆرایەتی خاك و پاراستنی لە بە خوێبوون لە ڕێگەی كشتوكاڵی بەردەوامی زیاتر و تەكنیكە كشتوكاڵییەكانەوە، هەموو ئەمانە پێویست و گرنگن. دابینكردنی چارەسەرە ئاودێرییە ژینگە دۆستەكان و هەروەها سەر لە نوێ شارەزاكردنەوەی جوتیاران، بۆ نمونە، ئاودانی بە دڵۆپە و جۆرەكانی ئاودێری زیرەك، ئاو پاشەكەوت دەكات و كاریگەرییەكی ئەرینیی گەورە دروستدەكات.
لە كۆمەڵگەی خۆجێی، دەسەڵاتدارانی خۆجێی و حكومەتی نیشتمانییەوە بۆ ئەكتەرە نێودەوڵەتییەكان، بە پاڵپشتیی هەمووان، ئێمە دڵنیا دەبینەوە لە پاشەڕۆژێكی تەندروست بۆ خاك و ئاوی عێراق و هەروەها ئەو خەڵكەشی كە پشتی پێدەبەستن.
ئێرینا ڤۆژۆكۆڤا – سۆلۆرانۆ، هەماهەنگكاری نەتەوە یەكگرتووەكان و هەماهەنگكاری مرۆیی لە عێراق
عەلی ئەل – كەرخی، بەرێوەبەری گشتی، حومات دیجلە، عێراق
عەلی ڕەزا قورەیشی، نوێنەری بەرنامەی خۆراكی جیهانی لە عێراق
برووك گیبۆنس، بەڕێوەبەری وڵات، مێرسی كۆرپس، عێراق
د. ڕیتا كۆڵۆمبیا، نوێنەری سندوقی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق
د. سەلاح ئەلحاج حەسەن، نوێنەری ڕێكخراوی خۆراك و كشتوكاڵ، عێراق
ئێدوارد سانتیاگۆ، بەڕێوەبەری وڵات، ئەركی ڕۆژهەڵات، عێراق
جۆرج جیگاوری، سەرۆكی ئەركی ڕێكخراوی كۆچی جیهانی، عێراق
ئیشتاق مەنان، بەڕێوەبەری ئۆفیسی مناڵپارێزیی جیهانی، عێراق
جەیمس مون، بەرێوەبەری وڵات، ئەنجومەنی پەنابەرانی نەرویجی , NRC عێراق
ژێن – نیكۆڵاس بیۆز. نوێنەری كۆمیسۆنی كاروباری پەنابەران لە عێراق
كەیتی – تۆماس كانفیڵد، بەڕێوەبەری وڵات ، ڕێكخراوی كار دژی برسێتیی ACF، عێراق
خالید ئەسوەد، بەڕێوەبەری وڵات، كۆمەڵەی ئەلزەها بۆ گەشەپێدانی ژینگەیی، عێراق
مادس ئۆین، لێپرسراوی بەوەكالەتی نوێنەری یونسێف لە عێراق
سامی دیماسی، نوێنەر و بەرێوەبەری هەرێمایەتی ژینگەیی نەتەوە یەكگرتووەكان ڕۆژئاوای ئاسیا
شارۆن سانگادۆرای، بەڕێوەبەری وڵات، ۆرڵد ڤیژن WVI، عێراق
توون بینەنس، سەرۆكی ڕزگاركردنی دیجلە
وائیل ئەل – ئەشهەب، سەرۆكی پرۆگرامی وڵاتی عێراق، UN-HABITAT، عێراق
زینە عەلی ئەحمەد، نوێنەری جێگر، پرۆگرامی گەشەپێدانی نەتەوە یەكگرتووەكان، عێراق
1 of 5
لێدوانی ڕۆژنامەوانی
١٦ حوزەیران ٢٠٢٢
كتێبی چێشتلێنانی عێراقی بە ناونیشانى “یەکگرتن لەڕێی خواردنەوە” لەڕۆژی ئاشتی و دیالۆگی عێراقیدا بڵاوکرایەوە
هونەرمەندانی نماییشی كلتوری وموزیکی لە سەرتاسەری عێراقەوە بەشدارییان لە ئاهەنگەکە کرد کە نوێنەرایەتی چەندین پێکهاتەی ئیتنیکی وئاینییان دەکرد و بە ژەنیاری عود مستەفا زایر وئۆركێستراکەی (ئۆرکێسترای ئاشتی) دەستی پێكرد. یەکگرتن لە ڕێی خواردنەوە ، كە کتێبێکی چێشتلێنان ومێژووی عێراقە، بڵاوکرایەوە، کە سەرنج دەخاتە سەر خواردن وەكو هاندەرێک بۆ یەكگرتن وپێکەوە ژیانی كۆمەڵایەتی لەعێراقدا. کتێبەکە لەڕێی ئینتەرنیتەوە بەردەستە وكورتەیەكی مێژوویی دەربارەی هەر ١٨ پارێزگاكەی عێراق دەخاتەڕوو لەگەڵ پێکهاتە وشێوازی دروستکردنی ئەو خواردنانەى تایبەتن بە هەر ناوچەیەك.
ئاهەنگی ڕۆژی دیالۆگ وئاشتی عێراق، كە یەكەمین ئاهەنگی لەو جۆرە بوو، لە پێشانگای نێودەوڵەتی بەغدا سازکرا و نوێنەرانی لەسەرانسەرى پارێزگاكانی عێراق وئامادەبوونی دیپلۆماتکاران ولێپرسراوانی حكومەت و ڕێكخراوە ناحكومییەكان وئاژانسەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان ومیدیا وهونەرمەندان و كەسایەتییە كاریگەرە عێراقییەکانی لەخۆگرت.
نوێنەری نیشتەجێی بەرنامەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ پەرەپێدان لە عێراق، زێنە عەلی ئەحمەد، دەڵێت، " ئەم بۆنەیەی ڕۆژی دیالۆگ وئاشتی عێراق دەرفەتێكە بۆ گروپە جیاوازەكان تا لەیەکتر نزیك ببنەوە ونەریتی كلتووریی هەمەچەشن وناوازەیان بەرز بنرخێنن كە عێراقیەكان لەیەکتر نزیك دەکاتەوە. من خۆشحاڵم کە بڵاوبوونەوەى یەكگرتین لەڕێی خواردنەوە ڕابگەیەنم، كە پڕۆژەیەکە گرنگیی میواندۆستی وبەخشندەیی کۆمەڵگا لە كلتوری عێراقییدا بەرجەستە دەكات".
بە گوتەی د.هیشام داود، ڕاوێژکارى سەرۆک وەزیران و سەرۆکى لیژنەی دیالۆگ و لێژنەى ئاشتی كۆمەڵگا “ئەم بۆنەیە ئاهەنگ گێڕانە بەبۆنەى ئاشتییەوە. سەدان کەس لە سەرانسەرى پارێزگاکانى عێراقەوە ئەم بانگهێشتنامەیەیان قبوڵ کرد و بەیەکەوە کۆبوونەوە بەمەبەستى ئاهەنگ گێڕان بە میوزیک و گوزارشتى هونەرى و خوان. کۆمەڵگا واتا هونەر و کلتوور و گۆانى گوتن و خۆشى بینین و پاش چەندین دەیەش عێراقییەکان شایانى ئەوەن خۆشى ببینن. ”
بەرنامە پێنج ساڵییەكەی بەرنامەى نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان لە عێراق لە مانگی كانونی دووەمی ٢٠٢٠ دا دەستی پێکرد بۆ پێشخستنی کۆمەڵگایەکی بەهێزتر وئاشتیخوازتر و یەکگرتووتر لە هەموو ناوچەکانی عێراقدا.
1 of 5
نوێترين سهرچاوهكان
1 / 11
سەرچاوەکان
٢٢ کانونی یەکەم ٢٠٢١
سەرچاوەکان
٠٣ تشرینی یەکەم ٢٠٢١
سەرچاوەکان
٠١ تشرینی یەکەم ٢٠٢١
سەرچاوەکان
١١ ئاب ٢٠٢١
1 / 11